Кактус – олон наст ургамлын төрөл. Төрлөөсөө шалтгаалан төрөл бүрийн хэлбэр дүрс, өргөстэй байна. Кактусын эх орон – Америк бөгөөд 16-р зуунд л Европод анх дэлгэрчээ. Кактусыг залхуу хүн ч ургуулж чадах тийм л арчилгаа багатай ургамал. Өвлийн улиралд
долоо хоногтоо хоёр удаа, харин зуны цагт тогтмол усалгаа шаардана. Хайлсан мөс эсвэл борооны усаар услахад тохиромжтой. Кактустай цэцгийн савыг тагтан дээр эсвэл цонхны тавцан дээр байрлуулна. Гэрийн кактус Ихэнх хүмүүс компьютерийн дэлгэц эсвэл зурагтын ойр орчим тавьдаг. Үүний тайлбарыг ч эрдэмтэд аль хэдийн тодорхойлсон. Кактус нь цахилгаан хэрэгслээс ялгарах цахилгаан соронзон орон зайн импульсийн хортой ялгарлыг саармагжуулж хүнд үзүүлэх хорыг багасгах ажээ. Компьютер гэдэг зүйл бий болохоос өмнө хүмүүс кактусыг өргөнөөр хэрэглэдэг байсан түүхтэй. Эрт цагаасаа эхлэн эмчилгээний зориулалтаар ашиглахаас гадна хоол хүнс, орон байр барих, түлээ хийх, шашны ёс үйлдэх үед ч хэрэглэдэг байжээ. Өнөөдөр ч гэсэн кактусын тариан талбай эрхэлж, ургуулдаг хүмүүс их байна. Кактусын ашиг тус үүгээр дуусахгүй ба та бүхэнд өөр бусад 7 ашиг тусыг танилцуулахаар бэлдлээ. 1. Уг ургамалд агуулагдах алкалоид бодис нь нянгийн эсрэг үйлчилгээ үзүүлнэ. 2. Нян болон мөөгөнцрийн үржилд саад учруулна. 3. Кактусын шүүсийг хэрэх өвчнийг анагаахад ашигладаг. 4. Бэртэл гэмтлийн үед мөн шүүсийг нь хэрэглэнэ. 5. Кактусын усан болон спиртийн хандыг зүрх, судасны өвчлөлийн үед хэрэглэдэг. 6. Гэдэсний өвчлөлийн үед шүүсийг нь уух, дархлаа сэргээх, бодисын солилцоог идэвхжүүлнэ. 7. Мөн шээс хөөх үйлчилгээтэй, шарталтын шинж тэмдгийг дарна, толгойн өвчин намдаана, шарх эдгэх хугацааг богиносгоно. Мөн төрөл бүрийн өвчлөлийн үед ууж хэрэглэдэг: 1. Ханиалга, ханиад болон туберкулез 1 ц.х кактусын шүүс эсвэл алтейн шүүс дээр 1 хоолны халбага зөгийн бал нэмнэ. Өдөрт гурван удаа 1 ц.х-аар ууна. 2. Архаг бронхит 2 х.х жижиглэсэн кактусыг нэг литр сүүнд 12 цаг хандална. Өдөрт хагас стаканаар 3 удаа ууна. 3. Идээт шарх Кактусын шүүс, хренийн шүүсийг 2:1 харьцаагаар холиод марлинд шингээнэ. Боолтыг 3
цаг тутамд солино. 4. Гэдэс ходоодны өвчлөл Кактусын зөөлөн эдийг жижиглээд 3 хоолны халбагыг халуун саванд хийнэ, дээрээс нь мандарины хальс хийж 0,5 литр халуун сүүгээр 14 цаг хандална. Хоол идэхээсээ өмнө өдөрт 3 удаа хагас стаканаар ууна. 5. Үе мөч, радикулит Өргөсийг түүж цэвэрлээд кактусаа жижиглэн хэрчинэ. Каш шиг зуурмаг бэлдэн өвдөж байгаа хэсэгтээ түрхэж боолт хийнэ. Хэдэн цаг тайван байх хэрэгтэй. Ийм л ашиг тустай ургамал байх нь. Танд бидний нийтлэл таалагдсан хэмээн найдаж байгаа бөгөөд цаашид зүгээр нэг тасалгааны ургамал гэдэг үүднээс хандахгүй болсон гэж бодож байна. Найз нөхөдтэйгөө энэхүү хэрэгтэй нийтлэлийг хуваалцаарай.
Зууны манлай сайхан бүсгүйн охин нь болж төрсөн эмэгтэй ээжээсээ гоо сайхныг “өвлөн” авсан. Төрийн соёрхолт, ардын жүжигчин Намсрайн Сувдтай амьдрал, уран бүтээлийнх нь талаар ярилцжээ. -Та тайз дэлгэцтэй амьдралаа холбоод 40 гаруй жил болж байна. Энэ хугацаанд та ихэнхдээ л хатны дүрд тоглосон байдаг. Өөрийгөө хатан заяатай гэж боддог уу? – Хатан заяатай гэж гайхуулаад байх нь ч хаашаа юм. Кино үйлдвэрт ажилд орсон цагаас хойш энэ жил яг 43 дэх жилтэйгээ золгож байна. Хэр олон уран бүтээл хийснээ би нэг их сайн тоог нь гаргаж чаддаггүй юм аа. Том хүчтэй, гүн гүнзгий, утга санаа агуулдаг дүрүүд тэр болгон жүжигчин хүнд тохиогоод байдаггүй. Тиймээс би өөрийгөө их 
азтай л гэж боддог. Хүмүүс намайг Өэлүн эх гэдэг, Мандухай цэцэн хатан л гэдэг. Би аль алинаар нь дуудуулах дуртай. Мандухайд тоглоод одоо хорин жил болж байна. Энэ олон жилийн хугацаанд бидний хийсэн бүтээл хуучраагүй, дандаа шинээрээ юм шиг дурсагдаж, хадгалагдаж, яригдаж байгаад би баяртай байна. Ямар ч гэсэн муу уран бүтээл болоогүй юм байна аа гэж бодож байгаа. Бүтээгдээд л мартагдчихдаг дүрүүд зөндөө л байна ш дээ. Олон янзын Өэлүн ээжид тоглох боломжтой болсондоо би баяртай байдаг. Өэлүн ээжид, 
Бөртэ хатанд зориулсан гол дүр болгосон уран бүтээл одоохондоо алга байна л даа. Тийм учраас би Өэлүн ээжийн дүрүүдийг дандаа туслах дүрээр бүтээж байсан. Манай мэргэжлийн хэллэгт байдаг юм л даа. Хаанд тоглож болдоггүй ээ. Хаанд тоглож байгаа хүнийг эргэн тойрны дүрүүд нь тоглоно гэхээс биш хаанд тоглож болдоггүй гэдэг. Тэгэхээр Чингисийн дүрийг бүтээхэд Өэлүн ээжийн дүрийн тоглолт маш чухал. Тэгэхээр зэрэг би хувь заяандаа баярлаж л явна даа. Мандухайг гүйцсэн сайхан кино одоохондоо гараагүй л байна . 
-Та байнга сайхнаараа байдаг. Энэ нууцаасаа бүсгүйчүүдтэйгээ хуваалцана биз дээ. Та гоо сайхны мэс засал хийлгэсэн юм уу? -Миний сайхнаараа залуухан харагдана гэж ч юу байхав дээ. Хүн ер нь байгаа байгаа тэр цаг үеийнхээ цөцгийг нь амталж, шимийг нь мэдэрч амьдарвал их зүгээр юм шиг санагддаг юм . Тэгэхгүй бол насаа мэдэхгүй залуу болох гээд л хичээгээд байх нь өөрийгөө зовоогоод, өрөөлд ч бас нэг их таатай 
сэтгэгдэл үлдээдэггүй юм шиг санагддаг юм аа. Тийм учраас хүн нас насандаа л сайхан нь байх хэрэгтэй болов уу гэж бодогддог. Үнэхээр залуу харагдаж байвал би баярлаж л байна. Ер нь хөгширсэн ч гэсэн хүн заавал муухай харагдах албагүй. Сайхан эмээ, сайхан чавганц байдаг ш дээ. Намайг жаахан байхад дугуй малгай өмсчихсөн аягүй хөөрхөн эмээ нар явдаг байсан. 
Хичнээн хөөрхөн өхөөрдмөөр, хичнээн сайхан эмээ олон тааралддаг. Тиймээс хүн амьдралаас аль байгаа сайн сайхныг олж харж байх хэрэгтэй. Тэрнээс биш бухимдаад л, аль л болохгүй муу муухай юмыг хараад, өөртөө хураагаад байх юм бол тэр хүний өнгө зүсийг нь ч дардаг. Сэтгэлийг нь гундааж хар энергийг цуглуулдаг. Тэгвэл хүн дотроосоо гэрэлтэх зүйлгүй болчихно. Гэхдээ мэдээж муу муухай зүйлийг нүд аниад өнгөрөө гэсэн үг биш л дээ. Зүгээр зарим нэг юмыг тэвчээд өнгөрөхөд болно. Тэгээд ч орчин үед нэг их уурлаад 
уцаарлаад байх шаардлагагүй болчихсон юм шиг санагддаг юм аа, надад. Нэг нэгийгээ ойлгож мэдэрч чадах юм бол амьдралын сайн сайхныг олж харж чадна. -Та амьдралдаа хэр сэтгэл хангалуун байдаг вэ. Хэдэн жилийн өмнө таны хань тэнгэрт дэшвшихэд Өэлүн эх өнчирлөө гэж Монголын ард түмэн харуусаж байсан. 
Та ханиа нэлээд олон жил асарсан байх аа? -Хагацал гэдэг хамгийн аймшигтай зүйл. Тэгэхдээ хагацал хүн бүхэнд ирдэг учраас давж л байж туулахаас сөхөрч байж туулдаггүй. Тэр тусмаа олон жил өвдөхийг харна гэдэг их хүнд. Олон жил өвдөж байхад нь хажууд нь харна гэдэг бүр үнэтэй болдог байх аа. Би ханиа бүтэн зургаан жил яг хажууд нь байж асарч халамжилж байсан. Би амьдралдаа харамсдаггүй ээ. Миний хань сайн хүн байсан. Би тэр хүнийг амьсгаа хураахад нь ч хажууд нь байсан. -Таныг хоёр хүүгийнхээ аавтай эргээд суусан, хамтдаа амьдарч байгаа гэж сонссон юм байна. -Би тэр хүний хоёр сайхан хүүг 
нь төрүүлчихсэн хүн. Тийм ч учраас би тэр хүнд туслах ёстой хүний нэг л дээ. Насны эцэст ганцаараа байхад нь туслахгүй ч гээд яах юм. Ядаж л бие нь муудахад эмч дуудаад өгөх хэрэгтэй биз дээ. Ер нь ч тэгээд бид хоёр яагаад хамтдаа амьдарч болохгүй гэж. Үр хүүхдүүдтэй хүмүүс хамт байхад юу нь сонин байхав. 
Би Төрөөдөө их тусалдаг байсаан. Одоо харин хүү нь гадаадаас ирчихээд жаахан гайгүй байна. -Насны намраар эргээд л учрах тавилантай байхад юундаа залуу сайхан насандаа салав даа гэж харамсдаг уу? -Яахав дээ. Би тэр үед Төрөөг өөр хүнтэй боллоо гэхэд нь асууж байсан юм аа. Би ер нь аливаа юмыг их удаан бодож байж шийдвэр гаргадаг хүн дээ. Тэр ч утгаараа би юу юуны туханд хүрэлгүй хаяж гараад гүйгээгүй. 
“За Төрөө минь би явлаа шүү. Чи сайн бодсон биз. Дараа нь хүрээд ир, эргээд нийлье, энэ тэр гэж харамсахгүй биз. Явлаа шүү, Төрөө би…” гэж асууж асууж явсан. Тэгэхэд Төрөө надад “Харамсахгүй ээ” гэж хэлж байсан боловчиг дөрвөн сарын дараа л “Эргээд хүрээд ирээч ээ” гэж гуйсан л даа. Тэгэхэд нь би “чиний сонгосон зам шүү дээ” гэж хэлээд очоогүй. Ер нь манайхан нэг л шийдсэн бол тэр шийдвэрээ өөрчилдөггүй хүмүүс л дээ. Яахав дээ хөөрхий тухайн үед гэртээ суудаг залуухан эхнэртэй болоод сайхан амьдарна л гэж бодсон байх л даа. 
-Тэгээд цагийн аясаар хоёр хүүгийнхээ аав анхны хань Төрөөгөө уучлаа юу. Цаг хугацаа бол бүхнийг анагаагч гэдэг дээ? -Хойч ирээдүйгээ бодож одоо байгаагаа гэгээтэй талаас нь харах юмсан гэж боддог. Амьдралд гомдмоор уйлмаар, сэтгэл өвдмөөр муу муухай, янз бүрийн юмнууд тохиолддог. Тэр бүхнийг аль болох сайхан талаас нь харж өршөөж явах нь зүйтэй л гэж би боддог юм шүү дээ. Хүнд гомдоно гэдэг сайхан зүйл биш ээ. 
-Та хоёр хүүгийнхээ аавд их л хайртай байж дээ? -Хүн угаасаа хайр гэдэг юмныхаа учрыг ч ололгүй явж байгаад л хайртайгаа учирдаг. Би ч мөн адил хоёр хүүгийнхээ аавтай арван жилийн сургуульд сурч байх даа л үерхэж тоглож наадаж яваад л ханилсан тийм л хүмүүс. Тэгээд ч ер нь манайхан нэг л хүнийг сонговол тэр чигээрээ байдаг хүмүүс юм шиг надад санагддаг. -Зууны манлай сайхан бүсгүй гэж таны ээж 
Цогзолмаа гуайг өргөмжилдөг. Та Цооцоодоо загнуулж байна уу? -Жүжгийн давталт янз бүрийн юман дээр Цооцоо маань ирж харчихаад л энэ чинь, тэр чинь болохгүй байна шүү гэж хэлдэг л юм. Амьдрал дээр ч гэсэн чи тэгсэнгүй, ингэсэнгүй гээд л зэмлэнэ. Ер нь би хэнэггүй гэж их загнуулна даа. Манай буурай маань болохоор “Төрийн нуруу төвшин бол төө зэргийн хазгай ч яахав” гэж их хэлдэг байсан. Тэгээд ч тэрүү би аливаа зүйлийн дүн нурууг л их харах дуртай. Бүр хазайгаад унах гэж байвал л тэрийг түшнэ үү гэхээс биш, тогтвор сайтай л байвал би хэр баргийн юманд оролцоод л, муу муухайг нь түүгээд л онгичоод, бурууг хайгаад байх дургүй ээ. Ер нь манайхан тийм дээ. Ерөөсөө хүн болгон өөрсдийгөө аль сайн талаасаа мэдэрч байх хэрэгтэй. 
Хүн өөрийнхөө дутагдлыг тэр болгон ойлгож мэддэггүй, чаддаггүй. Тийм учраас хүн өөртөө хэлж байгаа шүүмжлэлийг, чамд хүн уурлаад хэлж байгаа үгийг сайн тунгааж тэр дотроос, чиний сөрөг юмыг тэр хүн хэлж байгааг мэдэж засаж дарах хэрэгтэй. -Таныг хорин хэдхэн насандаа дарга болсон, УИХ-д сонгогдох ёстой хүн гэж ахмадууд тань хэлдэг юм билээ? -Энэ удирдах албаны ажлыг хийнэ гэж би залуудаа ч бодож байгаагүй. Одоо ч боддоггүй. Цаг хугацаа, орчин нөхцөл надад гарцаагүй энэ албан тушаалыг тулган хүлээлгэдэг гэх юм уу даа. 
1980 онд намайг анх энэ театрын намын үүрийн даргаар сонгосон. Тэгэхэд манай ахмад үеийнхэн болох Чимэд-Осор гуай, Хандсүрэн гуай, Долгорсүрэн гуай, Гомбосүрэн гуай гээд л бүх хүмүүс байсан л даа. Тэгээд 1981 оноос уран сайхны удирдагч хийсэн. Надаас өмнө энэ ажлыг маань Ху. Нацагдорж гэж орчуулагч, найруулагч, судлаач, шүүмжлэгч мундаг хүн хийж байсан болохоор би хийж чадахгүй ээ гэдгээ хэлсэн. 
Дөнгөж 30 нас шүргэж яваа хүнд тэр ахмадуудыг удирдаад ажиллана гэхэд санаанд багтдаггүй байсан. Тэгтэл нөгөөдүүл маань тал талаас загнаж байгаад энэ ажлыг өгч билээ. Тэгээд ажлаа авсны дараа би ахмадуудынхаа хажууд очиж цалингаа авхаас ч ичнэ. Одоогийнх шиг картаар авна гэж байсан биш. Кассан дээр очоод л оочерлоно. Дээрээс нь ахмадууд маань дал ная гарчихсан хүмүүс байж намайг “Та” гэнэ. Тэрнээс нь би учиргүй ичнэ. Гудамжны өнцөг тойрч яваад л өнөөдүүлийг өөдөөс ирж байхад л “Та” гэх байх даа гэж айгаад л буцаад гүйчихдэг байсан. 
Ахмадууд маань тийм их ёс журамтай хүмүүс байсан юм . Тэдний маань түшиг тулгуур надад маш их хэрэг болсон доо. Гарсан шийд болгон л өдөр цаг минуттайгаа яригдаад л, хамтын хүчээр бүгдийг шийдчихдэг сайхан хамт олон байсан л даа. Одоо ч залуу үеийн хамт олон маань тэгж хүмүүжсэн. 
Тийм болохоор та гэр бүлийнхэндээ массаж хийж өгөөрэй. Хүний биеэд байгаа олон зуун цэгийг бүгдийг нь яг олж барихгүй ч гэсэн, 100 удаа барихад ядахдаа л 10 цэгийг онож барина шүү дээ. Та туршаад үзээрэй. Гэрийхэн тань ямар их баярлах бол…Ингээд дараах зөвөлгөөг хүргэе. ХӨЛИЙН МАССАЖ Тавхайн иллэг нь хөлийн булчинд төдийгүй бие махбодид бүхэлд нь сайнаар нөлөөлдөг. 
Хөлийн уланд хүний биеийн эд эрхтэн болгонд сайнаар нөлөөлдөг олон арван цэг байдаг. Зориулалтын газар нь очоод мэргэжлийн хүнээр хийлгэвэл үзүүлэх сайн нөлөө нь сайн байх нь мэдээж. 
Өдрийн турш хуримтлагдсан стресс, ядаргаа -г тайлна гэдэг кайфтай нь мэдээж. Гэхдээ та бид ажил ажил гээд тэр бүр тийм зав гардаггүй болохоор гэртээ өдөр тутам хийчихэж болох энгийн арга илүү үр өгөөжтэй биз ээ. Ингээд та бүхэнд өдөр тутам биш гэхэд долоо хоногт хоёр удаад тавхайндаа хийгээд байж болох тайвшруулах, амраах энгийн иллэгийг сонирхуулж байна. 
Эхлээд хэдэн ерөнхий зүйлсийг уншаад тогтоож аваарай. Хэрэг болох нь гарцаагүй. Хөлийн нум Хөлийн нуманд байрладаг цэгүүд нь нуруу нугастай холбоотой гэж үздэг. Тэгэхээр нуруу, нугасаар өвдөх үед энэ хэсэгт хүчтэйвтэр дарж иллэг массаж хийвэл өвдөлт намдана. Хөлийн нум Хөлийн хурууны өндөг, өөрөөр хэлбэл хурууны доод хэсэгт нь нүд, чих, хамрын хөндий, 
шүд зэрэг эрхтэнтэй холбоотой цэгүүд байрладаг. Тэгэхээр хуруу тус бүрт зөв иллэг хийвэл эдгээр эрхтэнд сайнаар нөлөөлнө. Өлмийн яс Хүний тавхай нь 26 жижиг яснаас бүрддэг. Эдгээрийн 14 нь хурууны үеийн яснууд, 5 нь өлмийн, 7 нь өлмийн урд хэсгийн яснууд юм. Эдгээр яснууд хоорондын зайнд иллэг хийх нь мөн л сайн нөлөө үзүүлдэг. Харин одоо сонирхуулж байгаа тавхайн иллэгийг долоо хоногт ядаж гурав хийгээд байхад зүгээр байх шүү. 
Тавхайн иллэг Хөлийн тавхайнд иллэг хийхийн өмнө зарим зүйлсийг анхаараарай, үүнд: ул, хөлийн хурууны өндөг нь зузаан арьстай байдаг болохоор хүчтэй дарж иллэг хийж болно. Харин улны төв хэсэг, нум зөөлөн байдаг болохоор зөөлөн, болгоомжтой иллэг хийх хэрэгтэй шүү. 1. Иллэг хийлгэх гэж байгаа хүний өвдөгөн доор, өсгийн доор тус бүр дэр тавьж өгнө. 
Гараа алгаараа хагас нулагаад тавхайг хоёр хажуугаас бариад дээш ба доош чигт хурдан хөдлөх замаар үрнэ. Ингэхэд хөлийн үе, булчинг суллаж, тайвшруулах нөлөө 2. Алгаа шагайн доогуур оруулаад хоёр гараа ээлжлэн нааш цаас хөдөлгөн тавхайг баруун зүүн тийш нь сул хөдөлгөнө. 
3. Зүүн гараа атгаад зураг дээр харуулснаар хөлийн уланд тулгаад баруун гараад хөлийн нуман дээр тавьж дарна. Зүүн гараар ул руу дарж иллэг хийсний дараа баруун гарын алгаар нумны дээд хэсэгт иллэг хийх гэсэн дарааллаар иллэг хийнэ. 
4. Баруун гараа нуман дээр тавиад алдахгүйгээр барьна, зүүн гараад өсгийн доор тавьна. Дараа нь улыг өөр рүүгээ зөөлөн татахтай зэрэгцэн тавхайг эхлээд баруун, дараа нь зүүн тийш хэд хэдэн удаа зөөлөн эргүүлнэ. 5. Эрхий хуруугаа тавхайн нумны дээд талд бусад хуруугаагаа улан талаас нь барьж атгана. 
Хоёр гарын эрхийг хурууг холдуулж ойртуулан нумны гадарыг үрж илнэ. Нумны дээд хэсгээс эхлээд энэ байдлаар иллэг хийн доошлож хөлийн хурууны угт хүрнэ. 6. Зүүн гараар тавхайг атгана, эрхий хуруу улан дээр. Баруун гарын эрхий хуруугаар дар 
САЙХАН ХАРАГДАХ ЭНГИЙН АРГУУД: – Та эрт хөгшрөхөөс сэргийлэхийг хүсвэл лууван ид, эсвэл луувангийн шүүс уу. – Сармис хэрэглэхэд эд эс шинэчлэгдэн, үрчлээ суухаас сэргийлдэг. Улаан лиш цэцэг зажилвал аманд үлдэх эвгүй үнэр арилна. – Өдөрт 2-3 цайны халбага улаан буудай идэх нь батганаасаа салах үр дүнтэй арга юм. – Гялалзсан үстэй байхыг хүсвэл сүүнд 2 өндөг хольж хутгаад үсэндээ түрхэж хэсэг байлгаад, сайн зайлж угаа. – Эрдэс давстай (рашаан) усаар арьсандаа иллэг хийвэл бие амарч сэргэдэг. – Дэргүй унтах нь хүзүү хөших, бадайрахаас сэргийлэхээс гадна давхар эрүүг арилгахад тустай. – Хатуу, зузаан, цагаан толбогүй хумстай болохыг хүсвэл чидун жимсний тос, нимбэгний шүүс хийсэн бүлээн усанд гараа хэсэг дүр. – Лууван чанаад нухаж, зөгийн балтай холиод нүүрэндээ түрх. Арьс залуужин, төлждөг. – Тараг, жүржийн шүүс холиод нүүрэндээ маск тавь. Нүүр тань цэвэрхэн болохоос гадна амрах болно.
– Та батгатай бол цэцэгт байцааны навчийг чидуны тостой хольж, миксерт нухаад батгатай газраа түрх.10 минут байлгасны дараа бүлээн усаар зайлж угаа. – Таны шүд шарлаж, толбо тогтоод буй бол нимбэгний хальсны үйрмэгийг, давстай усанд хийгээд өдөрт нэг удаа шүдэндээ түрх, мөн гүзээлзгэнэ их идэж бай. – Төмс зүсч эсвэл үрээд самбай даавуунд боогоод нүдэн дээрээ 15-20 минут байлгавал нүдний эргэн тойрон дахь үрчлээс алга болно. – Нүүрээ угаасны дараа мөсөөр арчвал нүх сүвийг хаадаг. Дараа нь та чийгшүүлэгчээ түрхээрэй. – Шампуниа алимны шүүстэй хольж хэрэглэвэл үс хагтуулдаггүйгээс гадна үсийг гялалзсан өнгөтэй болгодог. – Та тослог арьстай бол алим нухаж, зөгийн балтай холиод нүүрэндээ түрхэх нь арьсанд сайн. – Таны үс хуурай, хугарамхай бол сүүнд нэг өндөг хольж хөөсөртөл нь хутган хуйхандаа түрх. Таван минутын дараа сайн зайлж угаагаарай. – Өрөөний дулаантай усаар гар нүүрээ угааж байгаарай. Өвөл гар нүүрээ хүйтэн усаар угаах нь зохимжтой. – Та эрүүл буйлтай, цагаан шүдтэй байхыг хүсч байвал шүдээ угаахын өмнө сойзондоо давс үр. – Урьдаас нарийн зүсч бэлтгэн, хөргөгчинд хийсэн өргөст хэмхийг нүдэн дээрээ тавих нь нүдийг амраадаг. – Амархан хугардаг хумсаа хатуу болгохын тулд лавандын тос түрхээрэй.
Энэ бол тогтолцооны гажуудал юм. -Тэгхээр та Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ёстой гэж үзэж байна уу? -Миний хувьд НИТХ-д 2 дахь удаагаа сонгогдон ажиллаж байна. Энэ асуудлаар тодорхой хугацаанд судалж ажиллалаа. Энэ өөрчлөлтийг хийхэд Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт хийх шаардлагагүй. Үндсэн хуулийн 13-р зүйл, 57-р зүйл хэсгүүд дээр хот, нийслэл хоёрын ялгааг тодорхой заачихсан байгаа. Гэтэл бид үндсэн хуулийнхаа үндсэн агуулгыг өнөөдрийг хүртэл огт хэрэглээгүй. Үүний уршгаар сүүлийн 20 жилд хот маань ямар гамшгийн хэмжээнд хүрээд байгааг харлаа шүү дээ. Уг нь Үндсэн хуульд бичсэнээр хот, нийслэл гэдэг тусдаа ойлголт. Харин манайх нийлүүлээд “Нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч” гээд нэг хүнд хоёр том асуудлыг хариуцуулчихсан. Хэтэрхий их эрх мэдэлтэй хэрнээ үндсэн чиг үүргээ хэрэгжүүлдэггүй. 
-Тэгэхээр нийслэл хотын дарга нь бас тусдаа байх ёстой гэх гээд байна уу? -Нийслэл гэдэг бол газар нутаг, дэвсгэрийн хувьд зааж өгсөн засаг захиргааны нэгжийг хэлээд байгаа юм. Энэ нь баруун аймаг, төвийн нутаг гэдэгтэй адилхан газар нутгийн байршлаар нийслэл гэж нэрлэдэг засаг захиргааны нэгж. Нийслэлийн чиг үүрэг нь хүмүүс хоорондын хамтын амьдралын харилцааг зохицуулах үүрэг бүхий хууль, дүрэм журамыг хэрэгжүүлэх, иргэдэд төрийн үйлчилгээг хүргэх ажил голдуу явагдана. Тиймээс Нийслэлийн Засаг дарга гэж байна. Гэтэл нөгөө талд нь хот гэдэг тусдаа ойлголт байгаа. Өндөр хөгжилтэй орнуудад хотын мэр гэж ярьдаг шүү дээ. Хот өөрөө хүн ихээр төвлөрсөн, барилга байшин баригдаж, 
тээвэр, ус, дулаан зэрэг дэд бүтэц бий болсон суурьшмал бүс. Өөрөөр хэлбэл, нутаг дэвсгэрийн хэмжээгээр нийслэл гэдэг газарт 21 аймгаас хүний төвлөрөл ихээр бий болж хот үүсгээд байгаа юм. Төвлөрөлөөс хот үүссэн гэсэн үг. Хот гэдэг ойлголт бол иргэдийн, хүмүүсийн эрүүл, аюлгүй амьдрах орчныг бүрдүүлэх, хангах ёстой. Монгол Улсын иргэн нь “Эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй” гэж Үндсэн хуулийн 16.2-т хатуу заасан байдаг. Хот бол иргэний үндсэн хуулийн эрх эрхийг хангуулахын төлөө л чиг үүргийг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй субъект юм. Тэгэхээр төвлөрсөн олон хүнийг сайхан амьдруулах шийдэл нь хот, нийслэл гэдэг хоёр ойлголтыг салгах юм. -Түргжрэлийн сайдтай болсон шүү дээ. Энэ чинь шийдэл биш юм уу? -Түгжрэлийн сайдыг томилсон асуудал бол засаглалын хямрал нүүрлэснийг бодит жишээ шүүдээ. Дээр дурьдсанчилэн хотод тулгамдсан олон асуудал бий. 
Тэр дундаас зөвхөн түгжрэлийг шийдэх гэж төрийн захиргааны албан тушаалтныг дээрээс томилсон. Үүнээс болоод яг бодит байдал дээр сайд нь, хотын Засаг дарга нь юу хийсэн ч тодорхойгүй нөхцөл байдал үүсчихсэн. Энэ бол Улаанбаатар хотын нэг ч асуудлыг шийдвэрлэх шийдэл биш юм. -Одоогийн хотын даргыг иргэд сонгоогүй учраас хотын иргэдэд хамаарахгүй, зөвхөн захиргааны ажлаа хийдэг гэж хэлээд байна уу? – Тийм ээ. Хотын 1.3 сая хүнээс сонгогдсон дарга маань бидний алхам тутамд тулгамддаг асуудлыг авч хэлэлцдэг, хүлээж авдаг, эргээд иргэд нь хариуцлага тооцдог байх тэр эрхийг нь иргэдэд өөрсдөд нь өгье л дөө. Гэтэл та бидний амьдарч байгаа хотын зам талбайг хангалттай, ногоон байгууламжтай, тоос шороогүй, түгжрэлгүй ая тухтай байлгахад таныг хэн төлөөлж байна вэ. Эдгээр асуудлыг шийдэж чадах хүнээ хотын иргэд өөрсдөө сонгодог баймаар байна. Өнөөдөр хотын дарга гэдэг улс төрийн томилгоо байсаар ирсэн. 
Тэр хүн зөвхөн намын бүлгийн гишүүдээсээ санал аваад сонгогдсон болохоор таны эрх ашгийн төлөө ерөөсөө ажилладаггүй. Иймд хотын бүх үзүүлэлт өнөөдөр хасах руу орсон байна.. -Нийслэлийн иргэдийн хурлын 45 төлөөлөгч чинь иргэдээсээ сонгогддог биз дээ. Иргэдэд тулгамдсан асуудлуудыг шийдэхийн тулд хот гэж айл тусдаа төсөвтэй байдаг. Хотын даргыг хотын иргэд өөсрдөө сонгодог болоод бүх асуудал шийдэгдчих бол төлөөлөгчдийн хэрэг байна уу? -Тийм шүү, маш чухал асуулт байна. Хотын даргыг хотын иргэд өөрсдөө сонгоё гэхээр яг энэ асуудал гарч ирнэ, ахиж хот байгуулаад төсөвтэй байх юмуу гээд. Тэгхээр энэ бол ахиж төсөв, зардал нэмэх тухай асуудал огт биш юм. Одоогийн байгаа төсөв болоод төрийн 
байгууллагын бүтэц дээр үндэслээд чиг үүргийг нь салгая гэсэн үг. Чиг үүргээ дагаад тухайн ажлыг хэрэгжүүлэх төсөв зардал дагаад хуваагдаад явах юм. Түрүүн ярьсанчлан Нийслэл, Хот гэдэг бол 2 тэс өөр чиг үүрэг хэрэгжүүлэх үүрэг бүхий субъект байгаа юм. Одоо Нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч гээд хавсаргаад нэг хүн болгочихоор үндсэн иргэдийн өмнө хүлээсэн амьдрах орчны ажлаа орхигдуулаад зөвхөн захиргааны үүргээ гүйцэтгэж хууль хэрэгжүүлэх замаар төр данхаагаад байгаа юм. Гэвч иргэдэд төрийн үйлчилгээ хэрэгтэй юу гэхээр хэрэгтэй, нийгмийн хүмүүс хоорондын хамтын амьдралыг зохицуулах хууль, дүрэм, журам хэрэгтэй юу хэрэгтэй. 
Энэ утгаараа иргэд төлөөллийн зарчмаараа Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралдаа төлөөллөө сонгоод явах нь зүйн хэрэг. Харин одоогийн тогтолцоонд орхигдоод хангагдахгүй байгаа иргэдийн амьдрах орчны асуудлыг хариуцдаг хотын мэр буюу захирагчыг иргэд өөрсдөө сонгож, өөрсдөө хариуцлага тооцдог тогтолцоог л бий болгоё гэж байгаа юм. Дэлхийн томоохон хотууд ийм л зарчмаар асуудлаа шийдээд зөв хэлбэрээр явж байна. – Хотын даргыг хотын иргэд сонгосноор ямар үр дүн харагдаж байна вэ? -Улаанбаатар хотын 1,3 сая иргэд үндсэн хуулиар олгогдсон 2 үндсэн эрхээ наанадаж эдэлж эхэлнэ. Бид үндсэн хуулиараа төлөөллийн ардчиллын замаар төрийн эрх барих эрх нь иргэд, ард түмэнд байна гэдгийг тунхагласан. Гэтэл өнөөдөр Монгол Улсын хүн амын 60 гаруй хувь амьдарч байгаа Улаанбаатар хотын иргэд энэ эрхээ эдэлж чаддаггүй. Та өнөөдөр Улаанбаатар хотын иргэн гэхдээ 
та хотын даргаараа өөрийнхөө итгэл хүлээлгэхүйц, мэдлэг боловсролтой хүнээ сонгож чадаж байна уу? Хотын даргадаа хариуцлага тооцож чадаж байна уу? Үгүй байгаа. Энэ тогтолцооны өөрчлөлтийг хийснээр та хотын даргадаа хариуцлага тооцож чаддаг болно. Мөн Улаанбаатар хотын иргэд Үндсэн хуулиар олгогдсон эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, 
байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхийг эдлүүлэх, тэр орчин нөхцөлийг бүрдүүлж чадах мэдлэг, боловсролтой өөрийн төлөөлөл болохуйц хүнээ сонгоно. Ингэж байж бидний амьдрах орчин сайжирна гэж харж байна. М.Мөнхцэцэг Эх сурвалж: “Өдрийн сонин” НИТХ-ын төлөөлөгч Т.Батцогтын албан ёсны зөвшөөрөлтэйгээр нийтлэв. 
олон нийтийн байгууллагын санал шүүмжийг тусгаагүй, эрх ашиг нь зөрчигдөж байгаа этгээдүүдийн санал, бодлыг тусгах шаардлагатай гэсэн Ерөнхийлөгчийн хоригийн үндэслэлийг хүлээж авч байна. Миний хувьд үзэл санаа, үнэт зүйлээсээ ухраагүй. 
Цахим залилан 99.8 хувиар өссөн. Цахим орчин дахь гэмт хэрэг 3.8 дахин өссөн байна. Нэг жилийн дотор 18 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан гэсэн тоон үзүүлэлт байгаа. Иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах гэсэн эхний алхам нь энэ хууль байсан. 
Тиймээс өргөн цар хүрээтэйгээр хэлэлцүүлгүүдийг зохион байгуулж, цаг нь ирэхээр хуулийг дахин өргөн барина. Одоо цаг нь биш гэдгийг өнгөрсөн өдрүүдэд мэдлээ” хэмээв. 
Бүхэл үрийн бүтээгдэхүүн хэрэглэх – тавагны ¼: Бүхэл, боловсруулаагүй үрийн бүтээгдэхүүн болох бүхэл буудай, арвай, бүтэн боловсруулаагүй буудай, кинуа, овъёос, бор будаа, мөн эдгээрээр хийсэн хүнсний бүтээгдэхүүн сонгож хэрэглэх. Тухайлбал бүхэл буудайгаар хийсэн паста нь цусны сахар болон инсулинд цагаан талх, цагаан будаа, боловсруулсан үрийн бүтээгдэхүүн хэрэглэснээс бага нөлөөлдөг. Уураг хэрэглэх – тавагны ¼: Загас, тахиа, шош, самар зэрэг нь эрүүл мэндэд сайн бөгөөд олон төрлийн уураг авч болох хоолны сонголтууд юм. Эдгээр хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийг салат болон хүнсний ногоонуудтай хамт идэхэд тун тохиромжтой. Улаан махны хэрэглээг хязгаарлах, ялангуяа боловсруулсан махнууд болох гахайн утсан мах, хиамнаас татгалзаарай. Ургамлын гаралтай эрүүл тос хэрэглэх – зохистой хэмжээгээр: Оливын, канолын, шар буурцгийн, эрдэнэшишийн, наранцэцгийн, самрын тос зэрэг ургамлын гаралтай эрүүл тосыг сонгож хэрэглээрэй. Устөрөгчөөр хагас баяжуулсан өөрөөр хэлбэл биед хортой транс тосноос татгалзах нь зүйтэй. Мөн өөх тосны хэмжээ бага гэсэн хаягтай бүтээгдэхүүн болгон эрүүл байдаггүйг санаарай. 
Ус, кофе, цай уух: Чихэрлэг зүйл уухаас татгалзаж, сүү, сүүн бүтээгдэхүүнийг өдөрт 1-2 аяга, харин жимсний шүүсийг өдөрт 1 жижиг аяганаас ихгүй хэмжээгээр хэрэглэх нь зүйтэй. Хөдөлгөөнтэй, идэвхитэй амьдрах: Эрүүл Хооллох Таваг санамжийн зүүн доод булан дах гүйж буй улаан хүний дүрс нь дасгал хөдөлгөөнтэй, идэвхитэй байх нь жингээ барихад чухал гэдгийг давхар сануулж байгаа юм. Эрүүл Хооллох Тавагны гол санаа нь хоолны чанарт анхаарлаа хандуулах юм. Ямар төрлийн нүүрс ус хэрэглэх нь ямар хэмжээтэй нүүрс ус хэрэглэхээс илүү чухал байдаг. Учир нь хүнсний ногоо (төмснөөс бусад), жимс, 
бүхэл үр, шош зэргээс авч буй нүүрс ус нь бусад нүүрс уснаас илүү эрүүл болно. Эрүүл Хооллох Таваг нь мөн чихэрлэг ундаа уухаас татгалзахыг зөвлөдөг. Учир нь эдгээр ундаанууд калори ихтэй мөн тэжээллэг чанар багатай байдаг. Эрүүл Хооллох Таваг нь хэрэглэгчдийг эрүүл тос хэрэглэхийг зөвлөдөг ба өдөрт авах эрүүл тосны калорийн дээд хэмжээг хязгаарладаггүй юм. 
